Dlaczego mikrofony lampowe są najlepsze?

W postawionym tytule zawarta jest już teza, iż dla lampowych mikrofonów brak jest jakiejkolwiek alternatywy. Oczywiście można znaleźć wiele opinii, które nie potwierdzają takiego stanowiska. Zwłaszcza, że w tych kwestiach dominujące mogą być subiektywne doświadczenia i doznania. Jednak wielu muzyków i realizatorów dźwięku tak właśnie je ocenia. Badania, który przeprowadziliśmy przy okazji tego wpisu wskazuje, iż lampowce mogą mieć przewagę, która wyrażana jest właśnie w płynących szerokim strumieniem subiektywnych superlatywach. Oczywiście nie każda lampa i nie każda konstrukcja wokół niej zbudowana. Pewne rodzaje lamp są jednak predestynowane, a modele mikrofonów na nich oparte wywołują wielkie emocje. Korzystając z takich właśnie wrażeń i opinii spróbujemy na ten temat napisać kilka uwag poniżej.

Niektóre konstrukcje mikrofonów lampowych są dziś owiane legendą - Telefunken ELA M251, AKG C12 czy C24, Neumann U 47 czy U 67. Wykorzystywane podczas wielu kultowych dziś rejestracji zyskały przez lata renomę i uznanie. Produkowane współcześnie repliki niektórych konstrukcji zdają się potwierdzać tę opinię, choć niestety ich jakość może już od oryginału odbiegać.

Niedościgniona naturalność brzmienia (niekiedy określana jako “ciepło”), wyjątkowa reprodukcja wokali oraz detaliczność oryginalnych modeli wynikają w istocie z bardzo prostych konstrukcji: kapsuła, nieskomplikowany układ elektroniczny, transformator wyjściowy (choć istnieją modele bez transformatorów) i lampa. Gdzie tkwi sekret?

Kapsuła (przetwornik)

Najbardziej cenione są kapsuły z czasów świetności tego typu mikrofonów, choć także współcześnie zdarzają się wyrafinowane, znakomicie zaprojektowane i wykonane konstrukcje. Przykładem tego rodzaju podzespołów są projekty firmowane przez Siegfrieda Thiersch’a, który od lat sześćdziesiątych konstruuje kapsuły M7 (nie odbiegające jakością od tych stosowanych w U47 czy U48).

Transformator

Cenione są tu zwłaszcza historyczne konstrukcje AKG, jednak wysoką klasę posiadają także współczesne projekty sygnowane przez Olivera Archuta.

Elektronika

Wspomniana prostota układu elektronicznego wraz z odpowiednim doborem podzespołów (tzw. strojenie) ma tutaj bardzo duże, być może najistotniejsze, znaczenie. Dobór wartości parametrów zastosowanych podzespołów (także odpowiedniej lampy) można opierać na przyrządach, jednak kluczową kwestią jest tu wytrenowany zmysł i testy odsłuchowe. Zdarza się, iż lampy o gorszych parametrach w dobrze zbalansowanych układach mogą zabrzmieć znakomicie. Zdarza się, iż postępując wbrew wykresom, charakterystykom i sztuce elektroniki osiągnąć można nadzwyczajny efekt.

Lampa

Wybór lampy wydaje się największym wyzwaniem. Nie wszystkie bowiem konstrukcje nadają się do tego typu zastosowań. Przykładem lampy często wykorzystywanej, a nie posiadającej wśród znawców tematu dobrej opinii, jest 12AX7 (ECC83) cechująca się zbyt dużym wzmocnieniem, a także 12AT7 (ECC81). Lampy te są jednak popularne, tanie i szeroko dostępne. Nie bez znaczenia jest także wzmocnienie - producentom może się wydawać, iż głośniejszy mikrofon, zwracający uwagę, będzie lepszy.

Tymczasem specjaliści i entuzjaści wskazują na zalety lampy 6072A czyli 12AY7, podkreślają klasę VF14, (ewentualnie EF14 lub UF14), przychylają się do 6AK5, EF800, EF86 albo E80F, potwierdzają jakość 12AU7 (ECC82), czy paluszkowej AC701. Niektórzy uważają, iż na tym należałoby zakończyć i nie każda lampa w mikrofonie będzie grać. Absolutna dominacja w tej dziedzinie nie istnieje i jedynie wyrafinowane konstrukcje odpowiednio zaprojektowane mogą osiągnąć miano tych niedoścignionych.

Niestety współcześnie produkowane lampy nie dorównują starszym, dlatego poszukiwane są właśnie modele wyprodukowane w czasach świetności lamp elektronowych (NOS - New Old Stock)). Jako powód wskazuje się różnice materiałowe. Obecnie ceny wysokiej jakości materiałów (np. molibdenu) użytych do produkcji lamp są bardzo wysokie. Cena lampy wyprodukowanej na takim surowcu byłaby porównywalna z lampą NOS z lat pięćdziesiątych i nie stanowiła konkurencji.

Dla jakości mikrofonu bardzo ważne jest także żarzenie lampy. Niekiedy zastosowanie napięcia niezgodnego ze specyfikacją lampy może przynieść zdumiewające korzyści w postaci specyficznego kolorytu brzmienia. Niestety ma to swoją cenę - niedożarzenie lamp powoduje zatrucie katody i szybsze jej wyeksploatowanie.

Wszystko to sprawia, że podczas pracy z takim mikrofonem reprodukcja dźwięku osiągnąć może niezwykły poziom; ingerencja w rejestrowany materiał może być wówczas ograniczona do minimum (equalizacja, kompresja, miksowanie). Otrzymany materiał ma charakter naturalny, wokale są odpowiednio osadzone, górne rejestry stają się aksamitne, osiągnięta zostaje wysoka detaliczność przekazu, scena jest głęboka i pełna. Oczywiście jakość przekłada się na ceny, które dotykają astronomicznych wielkości - oryginalny ELA M251 to wydatek rzędu kilkudziesięciu tysięcy dolarów. Niektórzy jednak są skłonni zrobić wszystko aby pozbyć się metalicznego posmaku tranzystora.

Pavel Kroupka